«Ο μηχανισμός της πεζογραφίας του Παπαδιαμάντη, στα βαθύτερα στρώματά της, λειτουργεί κατά τρόπο ανάλογο με την ποίηση. Τα παιδιά που πνίγονται στα πηγάδια ή στη θάλασσα, οι κόρες που μαραίνονται και χάνονται νέες, τα νήπια που πεθαίνουν αβάφτιστα ή μόλις βαφτισμένα, το πλήθος των ναυτικών και των απλών ανθρώπων που αφανίζονται στη θάλασσα και στη στεριά, αφήνοντας πίσω τους χήρες και μαυρομαντηλούσες μάνες κι ορφανά, ολόκληρη η μακρόσυρτη τούτη ελεγεία του θανάτου, κι απ' την άλλη μεριά, το μοτίβο του έρωτα, ο έρωτας όνειρο απραγματοποίητο — ή «στο κύμα» ή στη φαντασία — κι ο έρωτας δολερό πάθος, πάλι ανικανοποίητος, ίσα-ίσα για να καίει με τη φωτιά της αμαρτίας, όλα μας προσφέρονται, θαρρείς, κοιταγμένα μέσα απ' το πρίσμα της ποίησης. [...]
Πραγματικά, ό, τι αποτελεί την ιδιαίτερη γοητεία του είναι η λυρική και η μυστική δόνηση από το μεταφυσικό του υπόβαθρο. Αν και η πεζογραφία του κινείται κατά το μεγαλύτερο μέρος της σε ηθογραφικά πλαίσια, και μολονότι δε λείπουν οι κουραστικές επαναλήψεις των ίδιων μοτίβων και τα ελαττώματα στη σύνθεση και στη δομή, καταφέρνει να τα εξουδετερώνει συνήθως όλα τούτα, νομοθετώντας δικά του αξιολογικά κριτήρια με το μέτρο που μετρά ο ίδιος τον κόσμο, πράμα που δε μπόρεσαν ή δε θέλησαν να διαγνώσουν oι επικριτές του. Κάτω απ' το ηθογραφικό του πλαίσιο, κρύβει έναν βαθύ ψυχογράφο, έναν ηθολόγο κι έναν άριστο κοινωνικό παρατηρητή. Η ειρωνεία και το χιούμορ του, εξ άλλου, οι ποιητικές του παρεκβάσεις, το ταραγμένο του υπόστρωμα παρουσιάζουν διαρκώς εκπλήξεις, δημιουργούν κυματισμούς κι ανοίγονται σε απροσδόκητο βάθος και σε προεκτάσεις, που δε μας αφήνουν με την πρώτη ματιά να υποψιαστούμε η φαινομενική του απλότητα και η ηθογραφική του επιφάνεια.»
Πραγματικά, ό, τι αποτελεί την ιδιαίτερη γοητεία του είναι η λυρική και η μυστική δόνηση από το μεταφυσικό του υπόβαθρο. Αν και η πεζογραφία του κινείται κατά το μεγαλύτερο μέρος της σε ηθογραφικά πλαίσια, και μολονότι δε λείπουν οι κουραστικές επαναλήψεις των ίδιων μοτίβων και τα ελαττώματα στη σύνθεση και στη δομή, καταφέρνει να τα εξουδετερώνει συνήθως όλα τούτα, νομοθετώντας δικά του αξιολογικά κριτήρια με το μέτρο που μετρά ο ίδιος τον κόσμο, πράμα που δε μπόρεσαν ή δε θέλησαν να διαγνώσουν oι επικριτές του. Κάτω απ' το ηθογραφικό του πλαίσιο, κρύβει έναν βαθύ ψυχογράφο, έναν ηθολόγο κι έναν άριστο κοινωνικό παρατηρητή. Η ειρωνεία και το χιούμορ του, εξ άλλου, οι ποιητικές του παρεκβάσεις, το ταραγμένο του υπόστρωμα παρουσιάζουν διαρκώς εκπλήξεις, δημιουργούν κυματισμούς κι ανοίγονται σε απροσδόκητο βάθος και σε προεκτάσεις, που δε μας αφήνουν με την πρώτη ματιά να υποψιαστούμε η φαινομενική του απλότητα και η ηθογραφική του επιφάνεια.»
Στεργιόπουλος Κώστας, «Ο Παπαδιαμάντης σήμερα»
περιοδ. Διαβάζω, τεύχ. 9, Νοέμβριος –Δεκέμβριος 1977, Σελ.46
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου